Free PSA (Tumor Markers)

کیت آزمایشگاهی سنجش Free PSA (fPSA) یک جزء کلیدی در پنل تشخیصی تومور مارکرهای پروستات محسوب می‌شود. آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که عمدتاً توسط سلول‌های اپیتلیال غده پروستات تولید می‌شود. در گردش خون، PSA به دو فرم اصلی وجود دارد: فرم متصل (Complexed – cPSA) که به پروتئین‌هایی مانند آلفا-1-آنتی‌کیموتریپسین متصل است و فرم آزاد (Free – fPSA) که به چیزی متصل نیست. تست Total PSA (tPSA) مجموع هر دو فرم را اندازه‌گیری می‌کند.

اهمیت سنجش Free PSA زمانی مشخص می‌شود که سطح Total PSA بیمار در “محدوده خاکستری” (Diagnostic Gray Zone)، یعنی معمولاً بین 4.0 تا 10.0 نانوگرم بر میلی‌لیتر، قرار می‌گیرد. در این محدوده، همپوشانی قابل توجهی بین مقادیر BPH (بزرگی خوش‌خیم پروستات) و سرطان پروستات (PCa) وجود دارد. مطالعات نشان داده‌اند که در بیماران مبتلا به سرطان پروستات، درصد PSA آزاد (نسبت fPSA به tPSA ضربدر 100) به طور معناداری پایین‌تر از بیماران مبتلا به BPH است. بنابراین، این کیت به عنوان یک تست کمکی نسل دوم، قدرت تشخیص افتراقی را به شدت افزایش می‌دهد.

ویژگی‌های کلیدی و مشخصات فنی

این کیت ایمونواسی (مانند الایزا یا کمی لومینسانس) با بهره‌گیری از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال بسیار اختصاصی طراحی شده است که تنها فرم آزاد PSA را شناسایی کرده و با فرم متصل (cPSA) تداخل قابل توجهی ندارند. این ویژگی (Specificity) برای محاسبه صحیح نسبت %fPSA حیاتی است. کیت دارای حساسیت (Sensitivity) بالا برای اندازه‌گیری دقیق غلظت‌های پایین fPSA و همچنین تکرارپذیری (Precision) عالی در اجراهای مختلف است. کالیبراسیون دقیق این کیت بر اساس استانداردهای مرجع بین‌المللی، تضمین‌کننده صحت (Accuracy) نتایج در آزمایشگاه‌های مختلف می‌باشد.

مزایا و فواید استفاده از محصول

مزیت اصلی و مستقیم استفاده از کیت Free PSA، افزایش ویژگی تشخیصی تست Total PSA و در نتیجه، مدیریت بهینه بیماران است. با محاسبه نسبت %fPSA، پزشکان می‌توانند ریسک ابتلا به سرطان پروستات را در بیمارانِ دارای Total PSA مرزی، با دقت بیشتری طبقه‌بندی کنند. به طور کلی، نسبت %fPSA پایین (مثلاً کمتر از 10% تا 15%) ریسک بالاتری برای سرطان پروستات را نشان می‌دهد و اندیکاسیون قوی‌تری برای انجام بیوپسی پروستات فراهم می‌کند. در مقابل، نسبت %fPSA بالا (مثلاً بالای 25%) بیشتر به نفع BPH بوده و ممکن است پزشک را به سمت پایش فعال (Active Surveillance) به جای بیوپسی تهاجمی سوق دهد. این امر به طور قابل توجهی از تعداد بیوپسی‌های غیرضروری و عوارض ناشی از آن می‌کاهد.

کاربردها و موارد مصرف

سنجش Free PSA هرگز به عنوان یک تست غربالگری اولیه به تنهایی استفاده نمی‌شود. کاربردهای اصلی آن عبارتند از:

• ارزیابی تخصصی خطر سرطان پروستات در مردانی که سطح Total PSA آن‌ها در محدوده خاکستری (معمولاً 4.0 تا 10.0 ng/mL) قرار دارد.
• کمک به تشخیص افتراقی بین هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) و سرطان پروستات (PCa).
• کمک به تصمیم‌گیری بالینی اورولوژیست در مورد ضرورت انجام بیوپسی پروستات.
• (در برخی پروتکل‌ها) ارزیابی خطر در مردان با Total PSA بین 2.5 تا 4.0 ng/mL، به ویژه در صورت وجود سابقه خانوادگی.

توجه: این تست برای پایش بیماران پس از درمان سرطان پروستات (مانند جراحی رادیکال یا رادیوتراپی) کاربرد ندارد؛ در آن موارد، تست Total PSA (معمولی یا Ultrasensitive) استفاده می‌شود.